Peter Kassovitz’in filminin jeneriğini izlerken Jacob’un Yalanları’nın Jurek Becker tarafından yazılan Jakob der Lügner adlı bir Almanca kitaptan uyarlandığını görmek beni şaşırttı. Alman edebiyatına ve filmine büyük bir ilgi duyduğumdan, Becker’in kitabını okumaya karar verdim. Roman, Frank Beyer’in yönettiği Jakob der Lügner adlı bir Alman filmi gibi arama sonuçlarında da ortaya çıktı. Becker’in romanını okuduktan ve Beyer’in filmini izledikten sonra iki film ve uyarlandıkları kitap arasındaki farklara şaşırdım.
Jakob der Lügner ve Jacob’un Yalanları, İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya gettosunda hayatta kalmaya çalışan Yahudi Jakob Heym’e odaklanır. Jakob gettoda gizli bir radyosu olduğuna dair bir hikaye uydurur ve müttefiklerin ilerlediğine dair radyo haberlerini anlatırken diğer getto sakinlerini umutla doldurur.
Becker’in romanı, güvenilmez olduğunu kabul eden ve her şeyi bilen bir anlatıcı tarzı kullanır. Bazen anlatı perspektifi diğer karakterlere geçer ve “özgür dolaylı konuşma” tekniği de kullanılır. Bu nedenle, Yahudi karakterlerin düşünceleri ve duyguları gösterildiğinden ilişkilendirilmesi kolaydır. Pek çok hikaye Jakob’un ana hikayesiyle iç içe geçer. Beyer’in filmi tamamen getto deneyimine dalmış bir iç anlatıcı kullanır ve sadece bir hikaye Jakob’u anlatır. Anlatıcı, Jakob’un zihnine dair herhangi bir fikir vermez ve bu nedenle izleyici, Jakob’un düşünceleri ve deneyimleri hakkında hiçbir içsel bakış açısı kazanmaz. Bunlar, bunun yerine akıllı kamera çalışmasıyla aktarılır. Örneğin yakın çekim yüz ifadeleri ve duygusal müzik kullanımı. Kassovitz’in filmi, izleyicinin Jakob’un düşüncelerine tamamen dalmasına olanak tanıyan iç monologları kullanarak, Jakob’un kendisini kendi hikayesinin anlatıcısı olarak kullanır.
Jakob’un karakterizasyonu da her iki eserde de çok farklı. Becker’in romanında Jakob, “utangaç, korkulu, münzevi bir birey” ve dahası bir anti-kahraman olarak tasvir edilmiştir. Beyer’in Jakob’u kendini neredeyse kazara gettonun kahramanı olarak bulan Becker’ınkine çok benziyor, çünkü o bir kahraman olmaya çalışmıyor, sadece hayatta kalmaya çalışıyor. Vlastmil Brodsky’nin (Jakob) görünümü bile basmakalıp bir kahramanınkinden uzaktır; hava şartlarından etkilenmiş, uykulu, çirkin bir yüzü vardır. Buna karşılık Kassovitz filminde (Robin Williams’ın canlandırdığı) Jakob karakteri, gettodaki Yahudiler’in bir tür “lideri ve kurtarıcısı” olan basmakalıp bir Hollywood kahramanı olarak tasvir edilir. Hollywood karakteri sansasyonelleştirmeyi ve mizahı canlandırmayı seçebilir. Hollywood, bir kalabalığı çekmek için tasarlanmış klasik formüllerle doludur çünkü en nihayetinde Hollywood sadece parayla ilgilidir.
Mizah, Becker’in yazdığı Jakob der Lügner‘da merkezi bir rol oynar. Nazi kontrolündeki getto gibi aşırı koşullarda bile insanın zayıflıklarını anlatan ve komik görünen birçok mizahi sahne var. Bununla birlikte, mizah hikayenin anlatısına hakim değildir ve komiktir ancak hareketlidir. 1974 filmi aynı zamanda romana sadık kalan mizahı da içeriyor, örneğin Mischa ve Rosa yatakta konuşurken ve Fajngold’un sağırmış gibi davranması gerektiği sahnede, kamera etkin bir şekilde çiftten Fajngold’a geçiyor ve oturuyor. Yüzünde bir tiksinti ve hayal kırıklığı ifadesiyle izleyiciyi duruma gülmeye davet ediyor. Buna karşılık, Kassovitz filmindeki mizah başından beri vardır ve aynı zamanda çok açıktır, örneğin Jakob’un anlattığı şaka:
Hitler bir falcıya gider ve sorar:
‘Ne zaman öleceğim?’
Falcı yanıtlar: “Yahudi bayramında.”
“Nasıl biliyorsun?” diye sorar.
“Öldüğün her gün Yahudi bayramı olacak!” diye cevap verir falcı.
Becker’in romanının ve her iki filmin sonu önemli ölçüde farklıdır. Romanın iki sonu var: Anlatıcı tarafından yaratılan, Jakob’un kahramanca gettodan kaçmaya çalışırken öldüğü hayali bir son ve Yahudiler’in sınır dışı edildiği “gerçek” son. Anlatıcının hayali sonu, okuyucuda bir umut duygusu bırakıyor. Tıpkı Jakob’un “hayali” radyosunun gettodaki Yahudilere umut verdiği gibi… Bununla birlikte Beyer’in filmi romandan uzaklaşır çünkü sadece bir sonu vardır: Becker’ın metninden daha ‘gerçek’ bir son. Jacob trendeyken bir sahne hayal eder; rüyalarda acımasız gerçeklikten saklanılan bir sahne. Son jenerikler, hayatlarının sona ermiş olduğunu düşündüren yüzlerin üzerine yerleştirilmiştir. Kassovitz’in filmi de romandan farklı olsa da iki son içerir: Birincisi, diğer Yahudilerin önünde radyonun var olmadığını kabul etmeyi reddeden Jakob’un Naziler’in elinde ölümüdür. Bu aynı zamanda 1999 uyarlamasında mevcut en yüksek direniş eylemidir. Dahası bu sahne Mel Gibson’ın 1995 yapımı Cesur Yürek filminin sonuna yakın bir sahneye benzerlik gösterir. Her iki sahnede de bir kalabalık toplanır ve iki karakter de dövülür ve işkence edilir ve her ikisi de sonunda idam edilir. Bu son ile Jakob, orijinal romanın ve 1974 filminin anti-kahramanıyla büyük ölçüde tezat oluşturan bir tür kahraman figür, “Yahudi direniş kahramanı” olarak tasvir ediliyor ancak kapanış tarafından gösterildiği gibi sonuna kadar meydan okuyan merkez figür olarak idam edilir.
Seher Kavut
